Het handschrift-Vanden Stock wordt tegenwoordig bewaard in een kartonnen band, die de Koninklijke Bibliotheek heeft laten vervaardigen nadat ze het boekje in 1873 had verworven op de veiling van de nalatenschap van Constant Serrure.1 De kartonnen platten zijn bekleed met gemarmerd papier en zowel voorin als achterin is een blanco papieren schutvel opgenomen.
Een deel van de oorspronkelijke omslag is bewaard gebleven. Het eerste van twee perkamenten bladen dat voorin de codex is opgenomen, maakte eeuwenlang deel uit van de omslag van het boekje. Dit blijkt ook uit de beschrijvingen van de codex in de veilingcatalogi van de nalatenschap van D’Hane de Steenhuyse uit 1843 en Serrure uit 1873. In beide beschrijvingen wordt vermeld dat het gaat om een papieren handschrift, gebonden ‘en vélin’, in perkament. De oudste catalogus typeert het handschrift bovendien als een ‘Devocie bouck’, een omschrijving die ook op het perkamenten blad voorkomt: ‘devocie boeck met der hant ghescreven’. Gezien de nadruk op de handgeschreven uitvoering van de inhoud in deze omschrijving zal zij op de perkamenten omslag aan de voorzijde van het boekje zijn aangebracht in een periode waarin gedrukte boeken al zeer gangbaar waren. Op basis van het schrift kan geconcludeerd worden dat deze omschrijving waarschijnlijk in de zestiende eeuw aangebracht is.
Het dikke perkament van de oude voorzijde – met de haarzijde naar buiten en de vleeszijde naar binnen – ziet er weinig aantrekkelijk uit: het is vuil, bevlekt met inkt, gekreukeld en gevouwen. De kwaliteit is slecht: het heeft duidelijke haarporiën en het bevat een grote hechting die vanuit het midden naar de buitenrand van het blad loopt. Verder zit in het midden van het blad een wormgaatje, bij het begin van de hechting. Dit wormgaatje, dat ook terug te vinden is in f. 1 en 2, bevestigt dat omslag en boekblok bij elkaar hebben gehoord, ook al zit het gaatje iets meer naar rechts in deze folia (doordat het perkamenten blad bij het herbinden iets naar links is geschoven).
De oude achterzijde is niet bewaard. Tussen f. 6 en 7, de grens tussen het eerste en tweede katern, steekt in de vouw namelijk nog een randje perkament uit dat aan f. 6v is vastgekleefd. Deze kim duidt erop dat de voorzijde tegenwoordig is meegenaaid met het eerste katern. Misschien mag uit de opmerkingen in de veilingcatalogi, dat de laatste bladen beschadigd waren, worden afgeleid dat ook de achterzijde van de omslag ernstig beschadigd was en daarom werd afgedankt.2
Met de scheiding van voor- en achterzijde verdween ook nagenoeg de volledige oude rug. Slechts een klein randje is bewaard gebleven en is te zien op de snijrand van de kim tussen f. 6 en 7. De ronde gaatjes die daar zichtbaar zijn, blijken naaigaatjes te zijn. Ze corresponderen met oude naaigaatjes in de katernen, die met name in het midden van het eerste en laatste katern nog zichtbaar zijn). Aangezien geen sporen/indrukken van perkamenten of leren riempjes te zien zijn op de voorzijde, waren de katernen waarschijnlijk direct aan de rug van de omslag genaaid, bijvoorbeeld als langsteekbinding of kopert.3 Dit is een type band dat veel gebruikt werd voor allerlei administratieve documenten en andere eenvoudige boekjes, en hij was goedkoper dan een leren band met houten platten.4
In de huidige samenstelling van de codex is achter de oude omslag nog een tweede perkamenten blad opgenomen, een brede perkamenten strook, de halve hoogte van een volledig blad. Dit blad is niet meegenaaid met het eerste katern, maar is met een klein randje vastgekleefd aan f. 1r. De aanwezigheid van tekst in de hand van de kopiist op dit blad geeft aan dat het oorspronkelijk op enigerlei wijze bij het handschrift hoorde. De kans dat dit blad een deel van de oorspronkelijke omslag was (voor de achterzijde van het boek), is echter klein. De huidige rectozijde van dit blad toont namelijk een haarzijde waarin de haarporiën veel duidelijker te zien zijn dan in het bewaarde perkament van de omslag. Het lijkt daarom waarschijnlijker dat het een los blaadje perkament was met daarop een vergeten(?) spreuk dat los in het handschrift werd bewaard. De rechte hoek die te zien is in de verkleuring van het blad stak waarschijnlijk lange tijd buiten het boek.5
- Michiel Verweij, specialist Latijnse handschriften en codicologie bij de Koninklijke Bibliotheek (mondelinge mededeling: 17 september 2013). [↩]
- Tot ver in de twintigste eeuw werden, evenmin als in andere bibliotheken, de oude banden van herbonden handschriften zelden bewaard in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. [↩]
- Gnirrep, Gumbert & Szirmai 1992, 67 (nr. 52.2): een kopert is een ‘band die voornamelijk uit een solide omslag (van leer of perkament) bestaat (en die derhalve soepele platten, zonder platkernen, en geen aparte (rug- of plat)bekleding heeft)’. [↩]
- Zie Szirmai 1999, 297-304 voor meer informatie over dit type binding. Aangezien de gaatjes vrij groot zijn, behoort ook strengelen of ‘tacketing’ tot de mogelijkheden: het bevestigen van de katernen aan de omslag met opgerolde strookjes perkament (zie Gillespie 2011, 165-166 en Gnirrep, Gumbert & Szirmai 1992, 50 en 69 (nr. 34.11 en 52.10). [↩]
- Michiel Verweij deelde mijn vermoedens (mondelinge mededeling: 17 september 2013). Wanneer dit tweede perkamenten blad toch als achterzijde wordt beschouwd, zou de rijmspreuk op de buitenkant hebben gestaan (want de haarzijden van de voor- en achterzijde van de omslag moeten beide naar buiten zijn gericht). [↩]